ویژگی های زیستی و پارامترهای دموگرافیک شتهdiuraphis noxia (hem., aphididae) و زنبور پارازیتوئیدآن،diaeretiella rapae (hym., braconidae)

در این تحقیق، اثر دما روی جنبه های مختلفی از پارامترهای زیستی، دموگرافی و رفتاری شته روسی گندم، diuraphis noxia (mordvilko) (hemiptera: aphididae) و زنبور پارازیتوئید آن diaeretiella rapae (m’intosh) (hymenoptera: braconidae) بررسی شد. بر اساس نتایج حاصله، دوره رشد و نمو پیش از بلوغ شته d. noxia از 248/0±1/21 روز در دمای 10 درجه سلسیوس تا 066/0±71/6 روز در دمای 25 درجه سلسیوس متغیر بود. این دوره با افزایش دما به 30 درجه سلسیوس به 141/0±64/8 روز افزایش داشت و در دمای 5/32 درجه سلسیوس هیچ یک از افراد مورد مطالعه به مرحله بلوغ نرسیدند. کمترین میزان نرخ بقاء (lx) در افراد تازه ظاهر شده شته روسی گندم و در دمای 10 درجه سلسیوس (9/29 درصد) مشاهده شد. مقادیر نرخ خالص باروری و تولید مثل شته روسی گندم تحت تأثیر دماهای مختلف قرار گرفته و بیشترین میزان آن در دمای 25 درجه سلسیوس و به ترتیب برابر 967/0±006/37 و 944/0±588/37 بدست آمد. نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm) شته به صورت گنبدی شکل افزایش داشت و بالاترین میزان آن در دمای 25 درجه سلسیوس و برابر 002/0±28/0 در روز بدست آمد. بیشترین میزان شاخص رشد (gi) شته روسی گندم نیز در دمای 25 درجه سلسیوس و برابر 007/0±109/0 مشاهده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که پارامترهای زیستی و دموگرافی شته d. noxia تحت تأثیر دماهای مختلف قرار گرفته است. آستانه پایین رشد و نمو با استفاده از مدل رگرسیون خطی و روش ikemoto-takai به ترتیب 632/3 و 824/2 درجه سلسیوس، و ثابت حرارتی این شته در دو مدل ذکر شده به ترتیب 059/147 و 2/157 روز-درجه محاسبه شد. از میان مدل های غیر خطی مورد استفاده قرار گرفته، مدل های briere 1 و briere 2 از نظر دقت، برازش داده های تجربی و تخمین پارامترهای زیستی، به عنوان مناسب ترین مدل ها جهت شبیه سازی رشد و نمو شته d. noxia در دماهای مختلف شناخته شدند. کمترین طول دوره رشد و نمو پیش از بلوغ زنبور d. rapae در دمای 20 و 25 درجه سلسیوس 18/0±67/14 و 144/0±23/11 روز به طول انجامید. بیشترین میزان نرخ بقاء شفیره در دمای 20 درجه سلسیوس و برابر یک مشاهده شد. طول عمر افراد ماده زنبور از 84/2 تا 46/19 روز در دماهای مختلف متغیر بود. بیشترین میزان نرخ ذاتی و متناهی افزایش جمعیت زنبور به ترتیب 003/0±189/0 و 003/0±208/1 و در دمای 20 درجه سلسیوس مشاهده شد. آستانه پایین رشد و نمو با استفاده از مدل رگرسیون خطی و روش ikemoto-takai به ترتیب 975/2 و 44/2 درجه سلسیوس و رشد و نمو این زنبور با استفاده از دو مدل ذکر شده به ترتیب پس از250 و 1/260 روز-درجه کامل شد. از میان مدل های غیر خطی مورد استفاده قرار گرفته، مدل briere 2 از نظر دقت، برازش داده های تجربی و تخمین پارامترهای زیستی، به عنوان مناسب ترین مدل جهت شبیه سازی رشد و نمو زنبور d. rapae در دماهای مختلف شناخته شد و میزان دمای بهینه رشد و نمو با استفاده از این مدل 971/25 درجه سلسیوس بدست آمد. مقایسه بین پارامترهای رشد جمعیت شته d. noxia و زنبور d. rapae در دماهای مختلف نشان داد، در دمای 10 درجه سلسیوس، نرخ خالص تولید مثل، نرخ ذاتی و متناهی افزایش جمعیت زنبور d. rapae نسبت به شته d. noxia بیشتر و میانگین زمان نسل و زمان لازم برای دو برابر شدن جمعیت زنبور نسبت به شته روسی گندم کمتر بود. بنابراین طبق شرایط آزمایشگاهی می توان گفت، زنبور d. rapae در دماهای پایین به خصوص 10 تا 15 درجه سلسیوس قادر به کنترل جمعیت شته d. noxia است. ترجیح مرحله سنی میزبان در شرایط انتخابی و غیر انتخابی بررسی شد. زنبور پارازیتوئید d. rapae قادر به پارازیته کردن تمام سنین مختلف پورگی و مرحله بالغ بی بال شته d. noxia بود، اما در هر دو روش انتخابی و غیر انتخابی ترجیح زنبور نسبت به سن سوم پورگی شته بیشتر بود. واکنش تابعی وابسته به دما زنبور d. rapae در 6 دمای ثابت مورد بررسی قرار گرفت. در تمامی دماهای مورد مطالعه، واکنش تابعی از نوع دوم تشخیص داده شد. بیشترین میزان قدرت جستجوگری (a) در دمای 15 درجه سلسیوس و برابر 008/0±080/0 بر ساعت بدست آمد. زمان دستیابی (th) زنبور d. rapae بین 056/0±657/0 ساعت در دمای 25 درجه سلسیوس تا 219/1±683/7 ساعت در دمای 10 درجه سلسیوس متغیر بود. مطالعات صحرایی نیز برای تعیین کارایی زنبور پارازیتوئید d. rapae در کنترل شته d. noxia توصیه می-شود.